Worstelen in het Casino

Alvorens de worstelwedstrijden begonnen, stonden de deelnemers in een halve cirkel op het toneel, gekleed in worstelpak en sokophouders. De scheidsrechter stelde ze één voor één aan het publiek voor: 'Jüan Bravo y Canton, le Lion de Valence... '(applaus), 'Hen Peter Hackenschmidt des Berliner Herkulesvereins'... (applaus), enzovoort. Bij de aankondiging van 'Mister Youssouf Achmed' klonk steevast gefluit, gejoel en dreigementen aan het adres van 'de vurige Turk, de meest gehate man van Rotterdam'. Dirk van den Berg daarentegen, de held van het publiek, werd altijd met een oorverdovend lawaai begroet. In de geënsceneerde wedstrijden vierde de glimmende mahonie-Turk met zijn ballonbuik, zijn barre wreedaardigheid uit op Dirk van den Berg, die onder zijn Hercules-gestalte lag te kreunen. Aan de zijlijn uitten de verhitte kenners van het worstelvak hun ongenoegen in onkuise taal en lieten hun kreten vergezeld gaan van projectielen; rotte eieren en beschimmelde sinaasappels ketsten neer op het podium.

Na de drie gevechten stond Dirk van den Berg steevast met een krans om zijn nek op het toneel. Dan weerklonk een ere-fanfare door het orkest van Jacob Blazer. Buiten Rotterdam mocht een ander winnen, in Rotterdam onder geen beding.

Verboden muziek

Op 'de Kaap' in Katendrecht ging het uitgaansleven intussen zijn gewone gangetje. Het schiereiland was voor de Duitse Wehrmacht uitdrukkelijk verboden terrein. Vanuit de Dancing Negro Palace Belvédère klonken ongehinderd - verboden -jazzklanken, afkomstig van musici als Arthur Parisius, alias Kid Dynamite,Teddy Cotton, Freddy Blythe en Boy Edgar. Hitier was zelfs tijdens de oorlogsjaren nog lang het mikpunt van spot en persiflage.

Behalve aan jazz bestond er in de oorlog een grote behoefte aan en belangstelling voor Nederlandstalige liedjes. Vluchtmuziek in oorlogstijd. Er ontstond een geweldige rage in vakantie-reizen in gedachten. Eddy Christiani zong 'Oh zonnig Madeira, land van liefde en zon, ik wou dat ik daarheen met jou reizen kon...' De werkelijkheid was heel anders. Er kon niet worden gereisd, er kon niet worden gevlucht. Artiesten moesten een ariërverklaring tekenen en lid worden van de Kultuurkamer. Joodse artiesten mochten alleen nog in de 'Joodsche schouwburg' in Amsterdam spelen. Niet-joodse kleinkunstenaars en acteurs stonden voor de keuze, weigeren of aanmelden, doorspelen of niet. Angst en beduchtheid om het dagelijks brood brachten velen ertoe zich bij de maatregelen van de bezetter aan te passen. Al in het begin van de oorlog was een dansverbod uitgevaardigd. Dit leidde tot een nieuw fenomeen, dat voorlopig nogal germanistisch de betiteling schouwavond kreeg. Formeel ging het om een concert van een orkest, veelal georganiseerd door tot werkloosheid gedoemde dansleraren. Maar van concerten wilde het - vooral jeugdige - publiek niets weten. Er moest ook iets te zien zijn, er moest spektakel worden gemaakt. De orkesten voerden dus shows op met professionele dansers en conferenciers. Frans Wouters, Ernst van 't Hoff en de Ramblers waren de grootste namen. Ze werkten voor de radio, maakten platen, reisden door het land en konden ook in Duitsland aan de slag. Dé sensatie van de oorlogsjaren was onmiskenbaar het orkest van pianist Dick Willebrandts, dat onbekommerd swing bracht alsof er niets aan de hand was.

De studenten konden niet doen alsof er niets aan de hand was. Hein Polzer, de latere drs. R, schreef namelijk in 1941 in het Rotterdamse studentenblad Hermes een pesterig anti-Duits verhaaltje, waaraan de bezetters zich zó stoorden dat ze voor straf de corps-sociëteit sloten. Studenten troffen elkaar vervolgens in het bekende café De Pijp.Tot het bombardement bevond dit etablissement zich aan de Gelderse kade; het was beroemd om de speciale Gelderse worsten die er werden geconsumeerd. In de oorlog verhuisde het café naar de Gaffelstraat.Tot op vandaag de dag is De Pijp een belangrijk 'maatschappelijk instituut' voor studenten. Nieuwe leden van het Rotterdams Studentencorps worden nog steeds voorgesteld in dit vermaarde café.

-Trees heeft een Canadees-

Op vrijdagavond 4 mei 1945 ging het gerucht dat de Duitsers zich hadden overgegeven. Mensen gingen de straat op, namen een zuinig bewaarde borrel en staken een echte, vóór-oorlogse sigaret op. Terwijl op de rechter Maasoever de Duitsers onverwacht nog tot schieten overgingen, vierde men in Zuid tot diep in de nacht het eerste bevrijdingsfeest. Na nog grote onzekerheid op zaterdag, vlagde op zondag heel Rotterdam uitbundig. De vrede waarop zo lang was gewacht, was eindelijk gekomen.

Toen de eerste Canadezen tenslotte over de Coolsingel reden, kende de vreugde geen grenzen. Hun jeeps hingen vol met feestende jongelui. De menigte zong al juichend, hossend en springend het Wilhelmus en het Oranje boven. Geen Duitsers, onderdrukking, en spertijd, maar vrijheid en sportieve, in Italië gebruinde Canadezen met Amerikaanse sigaretten en chocolade bepaalden het leven. Er kon weer worden uitgegaan! Natuurlijk wilden de meisjes en vrouwen op stap met hun bevrijders, omgang met een Canadees was zo'n beetje het hoogst bereikbare. De Rotterdammer Albert de Booy zong dan ook in zijn beroemd geworden schlager: Als ze een uniform ziet, raakt ze hevig van de wijs,

.

Rotterdam heeft niet de naam een uitgaans stad te zijn. Nu niet en ook vroeger niet. In een karakteristiek van de stad uit 1850 staat zelfs dat de tweede stad van ons rijk alle mogelijkheid biedt zich op een koninklijke wijze te vervelen. Ongeveer tachtig jaar later klaagden vreemdelingen over het saaie, zelfs dorpse karakter van het stadsleven. Ook vandaag de dag wordt nog menig Rotterdammer op de Lijnbaan door toeristen aangeklampt met de vrijwel onbeantwoordbare vraag waar 'het' gebeurt.

Bovendien stond de Rotterdammer zelf niet bepaald bekend als een uitgaander. 'Hij is geen pierewaaier, maar een hevig in het gareel lopende a-culturele zwoeger, die er de smoor in heeft wanneer een feestavond grenst aan een werkdag. Geen boemelaar, maar iemand die, als bij toeval, geniet van de vele dingen die er waarlijk in zijn stad te genieten zijn', schreef een niet-Rotterdammer in de jaren dertig. Dat er in Rotterdam hard werd gewerkt, is zeker juist, maar dat de Rotterdammer daarom zelden uitging, valt te betwijfelen. Je moest er de weg weten, maar Rotterdam kende een rijk en gevarieerd uitgaansleven, waaraan de aanwezigheid van een haven niet vreemd was.

De lange werkdagen en de lage lonen echter maakten dat veel Rotterdammers zich tevreden stelden met eenvoudige genoegens. Ze 'pikten' bijvoorbeeld op zaterdagavond een 'Blakie' of een 'Hoogstraatje'; of ze bezochten het buurtcafé in de wijk. Echte uitspattingen waren er trouwens ook: de Oranjefeesten en de kermis, waar men al maanden van tevoren naar uitkeek en voor spaarde.

In het na-oorlogse Rotterdam werd hard gewerkt en gebouwd heel de dag klonk het gebonk en gedreun van heimachines. Vaak was men 's avonds te moe om aan iets anders te denken dan aan uitrusten en aan bed. Maar er waren ook velen die juist behoefte hadden aan ontspanning. Maar wie uit wou om even een keer de daagse werkelijkheid van zich af te zetten, die werd geconfronteerd met een kale vlakte, waar eens het uitgaanscentrum van de stad had gelegen. Het hart was uit de stad en menige Rotterdammer dacht met heimwee terug aan de gezelligheid van vóór de oorlog. Of die nog zou terugkomen, was de vraag, maar in ieder geval viel het te proberen het kunst- en culturele leven uit te breiden. Deze gedachte klonk bijvoorbeeld in het volkshuis Ons Huis aan de Gouvernestraat. 'Wij zijn arm geworden, doodarm, wij kunnen geen steun meer vinden in de vertrouwde sfeer van in eeuwen opgebouwd beschavingsbezit'. En daarom stimuleerden Ons Huis en ook de in 1946 opgerichte Rotterdamse Kunststichting het culturele leven met elan en inzet. Hét voorbeeld van dit enthousiasme is natuurlijk de voortvarendheid waarmee reeds in 1942 met de bouw van een noodschouwburg was begonnen. Na de bevrijding werd dit stilgelegde werk zo gauw mogelijk hervat en in 1947 was de tijdelijke schouwburg, opgetrokken uit afgebikte stenen, klaar. Het in de tussentijd opgerichte RotterdamsToneel werd de vaste bespeler en ook het Rotterdams Philharmonisch Orkest speelde regelmatig in de schouwburg. Het zou tot 1966 duren voordat het orkest in de Doelen aan het Schouwburgplein zijn eigen zaal kreeg. Bij de opening van 'dit Rotterdamse statussymbool' met maar liefst 2232 plaatsen was de angst voor onderbezetting groot. Deze vrees bleek ongegrond. Het Rotterdams Philharmonisch, de vaste bespeler van de grote zaal, was en is altijd goed voor veel publiek.

Toen de overgebleven bioscopen rond de pinksterdagen van 1940 weer opengingen, was het nog'even alsof er niets was gebeurd: Ninotchka ging de zoveelste week in, alleen het bioscoopjournaal vertoonde veiligheidshalve geen buitenlands nieuws. Maar na 19 juli mochten alleen films worden gedraaid die waren gemaakt in het bezette Nederlandse gebied en het Grootduitse Rijk en die na 14 mei 1940 door de censuur waren goedgekeurd.

In de bioscopen draaiden voornamelijk Duitse films, die niet erg populair waren. Men ging liever naar het theater, waar men eigen mensen zag en af en toe toespelingen hoorde die de bezetter niet zouden bevallen, maar die door het publiek des te meer werden gewaardeerd. In de loop van de oorlog veranderde de populariteit van de film. In 1943 waren de bioscopen met grote regelmaat uitverkocht en een jaar later stonden de mensen in de rij, om zeker te zijn van een plaats. Het bioscooppubliek uitte bij het zien van de overwegend

Duitse films als enig protest een luid gekuch, geschater of ze liepen weg tijdens het door Duitse propaganda overheerste journaal. Na 8 maart 1943 mocht dit niet meer: het publiek moest tijdens het nieuws blijven zitten.

Een rang lager-

Ondanks de financieel belabberde tijden verflauwde het bioscoopbezoek in Rotterdam slechts weinig, al maakten de mensen meer gebruik van rangen die lager in prijs waren. Er waren in die tijd zestien goed lopende theaters, waarmee Rotterdam koploper van ons land was. Bekende theaters waren Luxor en Scala, welke laatste de slogan voerde 'Fijn zeg, volgende week gaan we weer', en het hypermoderne Casino. Bij Asta aan de Hoogstraat stak de portier zich in creaties die betrekking hadden op de film die werd vertoond. Zo zag men hem vaak als cowboy het publiek naar binnen lokken. In 1929 kwam er ook een bioscooptheater in Zuid, het Colosseum, dat tevens mogelijkheden had voor revues en opera- en operettevoorstellingen. De eerste film die daar werd vertoond, was overigens heel wat minder feestelijk: de uitvaartplechtigheid van wethouder Arie Heykoop. Bij de verwerving van de grond voor het Colosseum had deze wethouder nog zijn medewerking verleend. Aan de Pompenburgsingel stond het sjieke, druk bezochte, GrandTheater - op z'n Rotterdams uit te spreken als 'krant' -, een schepping vanTuschinski. In deze bioscoop werden spektakelfilms regelmatig voorafgegaan door een sketch voor het doek. Naast populaire Hollywoodfilms gingTuschinski, in navolging van de Rotterdamse Filmliga, in de jaren dertig ook avant-garde films vertonen. Het theater Studio '32, voorheen La Gaité, werd in 1932 ingewijd met de film 'Anous la liberté' van René Clair.

Om de witte tegel

De aankleding en de décors van Pschorr werden om de twee maanden vernieuwd. 'Zo werd de eene keer de gehele zaal in een Parijse stadswijk herschapen, waar het orkest uit Apachen bestond en politieagent Theo het overdrukke verkeer op de dansvloer regelde; een andere keer waanden we ons in New York, een derde keer zaten we in het Oberbayerse 'Bierhuis de Groene Lantaren' en zo was er elke keer weer een metamorfose te beleven'. Pschorr paste zich telkens aan het nieuwe image aan: in het Beierse bierhuis werden alleen maar pullen bier gedronken, klonk Duitse muziek en vertoonde Theo Moens zich in Lederhose.

Theo Moens, de artistiek leider van Pschorr, was beroemd door zijn Maurice Chevalier-imitaties. Als gastheer moest hij er op toezien dat de avond keurig verliep. 'Hij was de nimmer vervelende gangmaker', die het korfballen met ballonnen, de dirigeer-, zakloop- en aardappelwedstrijden organiseerde. Uniek was de door hem bedachte strijd om de witte tegel. De glazen vloer lichtte dan op met al zijn honderden lampen. Daarna gingen steeds meer tegels uit en de winnaar was degene die, bijna geheel in het donker, op de tot slot als enige overgebleven tegel stond.

Studenten op de Dijk-

Ook op 'de Dijk' was de crisis voelbaar: het aantal schepen verminderde en daarmee het aantal passagierende zeelui. Cafés sloten of moesten de bakens verzetten; 'de Dijk' verburgerlijkte. Onder studenten van de Handels Hoogeschool was de uitgaansstraat een tijdlang in de mode. Zij gingen heel onbevangen naar 'de Dijk' toe, om te drinken en gezellig te zitten, maar nooit als klant van de meisjes. Ze boden dezen wel een biertje aan en praatten met hen. Deze houding wekte soms verwarring. Zo kwam een student eens poedelnaakt terug van 'de Dijk'. Hij was daar een juffrouw tegengekomen met wie hij mee naar huis was gegaan. Toen hij zich had uitgekleed, zei ze: 'Schat, zullen we eerst even afrekenen'.Toen pas kreeg hij door dat het om een zakelijke aangelegenheid ging, waar hij niets voor voelde. 'Nou', zei ze, 'dan krijg je je kleren niet terug', waarna de student in adamskostuum huiswaarts keerde. Vrienden kochten zijn kleren de volgende dag voor een tientje terug. 'Het bleef toch altijd een bepaald soort publiek dat er kwam'. De Schiedamsedijk wekte onbewust de gedachte aan dronken zeelieden, messen-stekerijen en ziektes waar je in gezelschap niet over spreekt. Met dansen 'op zijn Schiedamsch' werd een manier van dansen aangeduid waarbij men elkaar 'zo' vasthield; dat wil zeggen zoals de matrozen deden. Zij brachten hun armen onder de oksels van de meisjes door naar achter en lieten hun handen omgedraaid op de schouders van de partner rusten. De meisjes van Van Nelle dansten 'op z'n Schiedamsch'.